Жемқорлық — қоғамды өсірмейтін дерт

Еліміз тәуелсіздік алғалы едәуір жетістіктер мен табыстарға жетті. Мемлекетіміз саяси-экономикалық дамуы жағынан он жетістіктері мен көзге түсті. Бұл Қазақстан халқынын бірлігінің ынтымағының, халықтар достығының көрінісі. Алайда, болашақ дамуымызға едәуір кедергі келтіретін теріс құбылыс — сыбайлас жемқорлық екені баршамызға белгілі. Сыбайлас жемқорлық — қоғамға жат, елдің өркендеуіне кедергі келтіретін қауіпті әлеуметтік құбылыс. Осыған байланысты мемлекетіміз бұл құбылысқа қарсы бағытталған ұйымдастырушылық шараларды қолға алды. Мемлекеттік сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатының негізгі бағыттарын одан әрі айқындау мақсатында «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» заңы қабылданды. Түркістан қаласының тұрғындарының назарына сыбайлас жемқорлықтың алдын-алу, оның тәуекелдерін жою және сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананы дамыту бағытында елімізде атқарылып жатқан түрлі шаралар туралы мәләметтерді ұсынамыз.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «ӘДІЛЕТТІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒДАРЫ» тақырыбындағы жолдауында «Жұмыстар уақтылы және сапалы жасалмай жемқорлық белең алып тұрған салада кемшіліктер әбден тамыр жаяды. Міндетін адал атқармаған барлық компания заң бойынша жауапқа тартылады. Бұл мәселеге мен баса назар аударамын. Бақылауды күшейтіп, жаңа нормативтік құжаттар қабылдау керек» — деп жемқорлық қарсы іс-қимыл басты назарда екенін айтты. Сонымен қатар, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев сы­байлас жемқорлыққа қар­сы күрес мәселелері жөнін­де кеңес өткізді. Кеңес­те Президент сыбай­лас жемқорлық жағдай­лары­ның саны әлі де азаймай тұрғанын атап көрсетті.

Ел Президенті Қ.Тоқаев ал­қалы жиында бірінші кезекте сыбайлас жемқорлыққа қар­сы күрес – еліміздің страте­гия­лық дамуындағы негізгі басым­дықтардың бірі екенін айта келіп, аталған бағытта атқарылған жұмыстарға тоқталды.

– Бұл – менің берік ұста­ны­мым және сайлауалды бағдар­ламада халыққа берген уәдем. Осы жұмыста ешқандай көз­бояу­шылыққа, «бармақ басты, көз қысты» әрекеттерге жол беріл­меуге тиіс.Талап қатаң болады. Былтырғы жиында біз нақты іс-қимыл жоспарын айқындадық. Бүгінде бірқатар мақсатты жүзеге асырдық. Қазақстан беделді халықаралық ГРЕКО ұйымына, яғни сыбайлас жемқорлыққа қарсы мемлекеттер тобына мү­ше болды. Нормативтік актілерді сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптамадан өткізу институтының жұмысы жаң­ғырды. Қол астын­да­­ғылардың жемқорлық әрекет­тері үшін басшыларын қыз­метінен босату қағидаты енгі­зіл­ді. Мемлекетіміздің осы ба­ғытта қол­ға алған шараларын бел­гілі халықаралық агенттіктер атап өтуде. Дегенмен, біз бұған тоқ­мейіл­сіп отыра бермеуіміз керек, – деді Мемлекет басшы-
сы.

– Халықаралық сарапшы­лардың айтуынша мемлекеттер пандемияның салдарымен күреске мол қаражат жұмсап жатқан кезде қаржыны мақсатқа сай пайдаланбау және жымқыру қаупі арта түседі. Бөлініп жатқан қаражат мұқият әрі тиімді жұмсалуға тиіс. Бұл – әр теңге өзінің мақсатына сай жұмсалуы керек деген сөз. Әсіресе қазіргі жағдайда еш пайдасы жоқ және қажетсіз іс-шараларға қаражаттың шығындалуына қоғамның қалай қарайтынын көріп отырмыз. Сондықтан мұндай мәселелерге  болары болып, бояуы сіңгеннен кейін емес, алдын ала мән беру – өте маңызды, – деді Қ.Тоқаев.

Президенттің сөзіне қарағанда, сыбайлас жемқорлықпен ұста­лу оқиғалары, олар жөніндегі тиім­ді жарияланымдар мен көрсе­ті­лімдер қоғамды бастапқыда елең еткізгенімен, олардың әсері қысқа болады. Кейін мұндай істер сотта дәлел жетіспегендіктен кері қайтарылса, мемлекеттің жем­қорлықпен күрес жөніндегі іс-ша­расына қоғамның сенімі әлсірейді.

– Сыбайлас жемқорлықтың себебі мен шарттарын жоймай күресу, бұл – жел диір­менмен алысумен тең. Халық әлде­бір шенеуніктің немесе басшы­ның жай жауапкершілікке тар­тылғанын көріп қана қоймай, ол жұмыс істеген мемлекеттік мекемеде енді мұндай жағдайдың қайталанбайтынын дәлелдейтін түбегейлі өзгерістердің орын алғанына куә болуы керек. Әзірге мен мұндай кешенді және түбегейлі жұмысты көріп отырған жоқпын. Шенеуніктер шеңбер жасап, бірінен кейін бірі ауысып жатыр. Ал жүйелі проблемалар шешілмеген күйі тұр, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Президенттің айтуынша, меди­цина саласындағы сыбайлас жем­қорлықты тексеру және әшке­релеу жұмыстары пандемия ша­рықтау шегіне жетіп, дәрі жетпей жатқаннан кейін ғана басталған. Цифрландыру жүйесіндегі заң бұзушылықтар ондаған мил­лиард ақша шығындалғаннан кейін барып қозғалған. Бүгінде білім, жұмыспен қамту және әлеуметтік нысандарға қыруар қаржы бөлініп жатыр.

– Бір жылдан кейін осы сала­ларға бөлінген қаржы жым­қы­рылды, ал жауапты минис­трліктер көш­тің соңында қалды демей­ті­німізге нақты сенімді болуымыз керек. Миллиардтаған қаржы қол­ды болып кеткеннен кейін, ха­лыққа кінәлі адамдардың ұсталғаны туралы әдемі рапорт бергеннің түкке де керегі жоқ. Бұл бағыттағы жұмысты түбірімен қайта құру керек деп санаймын, – деді Мемлекет басшысы.

Президент сыбайлас жем­қор­лықпен күрес қызметінің барлық бағыттағы жұмыстарына жаңа серпін беру керек деп санайды. Сыбайлас жемқорлықпен кү­рестегі әрекетсіздік халықтың наразылығын тудырып, құқық­тық нигилизмге әкеп соғады. Де­генмен, жемқорлыққа қарсы белсенді күрестің соңы науқан­шы­лдыққа ұласып кетпеуі керек. Сонымен қатар бұл жауапты және заң­ға бағынатын мемлекеттік қызмет­кер­лердің жұмысына кері әсер етпеуі тиіс.

– Біріншіден, сыбайлас жем­қор­лық жөнінде жүйелі түрде ескер­тіп отыруға ерекше мән берген жөн. Осыған орай, түрлі сала­дағы жемқорлыққа жол ашатын жағ­дайларға сапалы талдау жасау керек. Заң барлық мемле­кеттік органдарға түйткілді тұстар­ды өз бетінше анықтап, жоюға мін­деттейді. Алайда бұл жұмыс жүріп жатқан жоқ. Мұндай әре­кетсіздік жақсылыққа апармайды. Дер кезінде алдын алу және ескерту жұмысы жүргізілмесе, жемқорлық деген кесел көптеген адамның жарқын келешегіне балта шабуы әбден мүмкін.

Сыбайлас жемқорлыққа қар­сы күресте әрекетсіздік азамат­тар арасында наразылық пен құқық­тық нигилизмнің өсуіне әкеледі. Әдетте, сыбайлас жемқорлық деңгейі жоғары өңірлерде жаппай қылмыстардың орын алуын кездейсоқтық деуге болмайды.

Президенттің айтуынша, атал­ған мәселеге қатысты жұ­мыс­тарды бағалау сыбайлас жем­қорлықтың алдын алу, азайту және мемлекеттік қызмет алу­дағы кедергілерді жою бойынша қабылданған шаралар негізінде құрылуы керек.

Қ.Тоқаев әрбір бас­шы өз қыз­мет­­кер­лерінің заң бұзу­шылы­ғын жасырмауы керек екеніне екпін берді.

– Сондықтан оны тек жазаға тартудан бөлек, ынталандыру да маңызды. Бұл алдын ала жүйелі шаралар қабылдауға айтарлықтай септігін тигізеді. Әрбір әкім және министр жұмсалған қаражатқа ғана емес, оны дұрыс жоспарлауға да жауапты болуға тиіс. Нақ осы тұста сыбайлас жемқорлыққа бару қатері көп болуы мүмкін. Сон­дықтан әр басшыға жеке жауапкершілік жүктеледі. Бас про­куратураға осындай бағалау жүйесін  әзірлеуді тапсырамын. Со­нымен қатар мемлекеттік орган­дардың қызметіне жөнсіз ара­ласуды доғарған жөн. Сыбай­лас жемқорлық пен басқару ісін­дегі олқылықтардың ара жігін нақты ажырата білу қажет, – деді Президент.

Мемлекет басшысының сөзіне қарағанда, өзіне жауапкершілік алудан қорықпайтын, әділ шенеу­ніктер қылмыстық процестің орбитасына тартылмауы тиіс. Мем­лекеттік аппарат шешім қабыл­даудан қорықпауы қажет.

Президент қазір мемлекеттік қызметшілер тарапынан бастама көтермеу, жауапкершіліктен қашып, артық қағазбастылыққа салдыру тенденциясы байқала­тынын, мұның мысалы пандемия кезінде анық аңғарылғанын айтты.

Мемлекет басшысының айтуынша, қылмысқа азғырғаны үшін қылмыстық жауапкершілік енгі­зілді, бұл норма құ­қық қор­ғау органдарының бассыз­ды­ғын бол­дырмауға мүмкіндік береді.